ژان لوک-گدار—که البته محبوبِ دلهای بسیاری است—، در جایی به مناسبتِ سؤالِ خبرنگاری دربارهی واقعیّت(خبرنگار پرسیده بود در فلان فیلمِ تو شخصیّتها واقعی نیستند و او در پاسخی که حوصلهی تفصیلش ندارم گفته خیلی هم واقعی هستند و ....)، گفته: "دنیا فیلمنامهی درستی ندارد، و زندگی هم فیلمی است که آنرا بد ساختهاند."
ولی راستش بهنظرم فیلنامه بد نبوده، افتضاح از کار درآمده!
به چه کسی میگویند "بدرد نخور"؟
نمیخواهم وقتِ خوانندهی إحتمالی را بگیرم و نمیتوانم مشاهداتم را نیز تعمیم بدهم، صرفًا میتوانم از/دربارهی تَجربهی شخصیام اندکی عرض کنم؛ کوتاه آنکه:
به کسی که در یک سالِ نگبت که اصلًا هم شجرهی طیّبه نبوده است و ثمراتِ نگبتتر از خودِ آن سالِ نگبت نیز، حبس و داغ و درفش بوده است، و هوز هم مصائبِ آن سالْ گریبانش را رها نکرده و کسانی هم خوششان نمیآید با چنین موجودی حشرونشر کنند—و البته که بهجهنم!—، و کسی که چُلاق شده است، و کسی که به افسردگیی قویّ دچار شده باشد و به سرطانی بد مبتلاء، میگویند بدرد نخور.
نه بدرد کار میخورد، نه به درد خانواده، نه به درد دوستی، نه به درد همسایگی، نه به دردِ همکاری، نه به دردِ معلّمی، نه به درد معاشرت، حتّی به دردِ سلام و علیکی ساده. یا خیلی ترسناک است کنار چنین محبوس سابق و فلاکتزدهی امروزها قدم زدن یا معاشرتی داشتن، یا خیلی غمانگیز است با یک افسرده همراه شدن—و اصلًا چه کسی از غم خوشش میآید؟—، و یا چندشآور است با یک سرطانی مُراوده داشتن، از بوی شاید ناخوب تا بدنِ نحیف یا متورم یا چیزهایی مثلِ این.
بله، به چنین موجودی میگویند بدرد نخور.
دوستی لطفًا فیلمی قدیمی را از او نشانم داد، از آخِرین باری که جایی رفته بود در جمعی که یکی از ثلاثهی دوستانِ نزدیک و صمیماش نیز آنجا بود. سرطانْ به بدترین مراحل رسیده بود، آن بدنِ دُرُشت—که تنومند و اندککی فربه مینُمود—، با آن استخوانبدییِ دُرُشت، با آن صدای رَسا و بهگوشِ من زیبا، با آن شور و حرارتی که گاه با اندکی عصبانیّت همراه میشد، اگر که گفتوگو جدلی میشد، همه و همه رفته بودند. از مرگ نمیهراسید هرگز، ولی اینبار میشد فهمید که مرگ خودش را هم پذیرفته باشد انگاری. آن بدنِ آن انسانْ نحیف و تکیده شده بود، سری بیمو، صدایی گرفته—انگار سینهپهلو کرده بوده باشد—، و سُرفههایی که امانش را بُرده بودند، و نمیگذاشتند راحت چند کلمه صحبت کند. ولی هنوز طنزی در کلام داست. آماده بود بمیرد، سالها بود که آمادهی مرگ بود، هیچ هراسی در چشمانش نبود. هنوز انگار داشت خیلی چیزها را دست میانداخت با آن لبخندش و بدنِ نحیفش... هیچ هراسی در چشمانش نبود... هرگز هراسی نبود...
چهره و تصویرش کاملًا در خاطرش هست؛ چه چشمانِ بزرگ و شگفتانگیزی داشت. مرغزار را یادش هست—و عجیب اینکه "دشت" و "مرغزار" او را همیشه بهیادِ آنجلوپولوس میاندازد—، پاییز و زمستان، باران که میزد، علفها بلند میشدند، و گیاهان سبز و خاکِ خُشکِ زمین نرمْ و جاندار میشد، و آسمانِ آنجا آبیتر، و همیشه نسیمِ خُنَکی بود که از لایِ برگهایِ کُنار و نخل و گز به سَطْحِ پوستِ کودکی و نوجوانیاش بخورد، و آبانبارهایی که بارانهای زمستانی پرآبشان میکرد، و قارچهایی که زمین را پر از تپههای کوچک کرده بودند، و کاکُل و منگک. نانی که پخته میشد و پنیر و چایْ و کاکُل و گوجه و ... و ... . و او روستازاده نبود، بلکه پدر و مادر و اجدادش روستازاده بودند، خواهران و برادراناش.
سوارش میشد، و میرفت، گاه از طلوعِ آفتاب تا غروب: میرفتند تا تپههای دور، و او "چَمَنْ مِیل" میکرد و آبِ دشتْ را مینوشید! میرفتند تا صخرههایِ سیاهی که جانبِ غرب بود، و یا به سمتِ روستاهایی که سیلِ سالهای دورتر، با خود برده بود و الان فقط آواری برجا بود: خاطراتشان پراگنده بر خاکِ برهنه، با چند نشانهی ناچیز از حضورِ انسان بر این خاک. و سُم بر آوار میکشید و چشمِ بهخاطراتِ خاک میدوخت. گاهی اسب گریه میکرد، و کودک حیرتزده از آن چشمانِ بزرگِ حیوانْ که میگریند. رنگِ حنایییِ شگفتی داشت، با غُرَّهای بر پیشانیاش، کَشیده بود و بلند، و نه خیلی تنومند و نه نحیف، متناسب بود تمام.
یک روز وقتی کوچکتر بود، پایِ حیوانْ شکست، نگذاشت همان روز کاری کنند. دو هفته نگهداری کرد، دو هفته در روستا ماند، و هر کار توانست کرد. ولی درد میکشید و بهبودی حاصل نشده بود و هیچ چیز خوب نبود. یک روز عمو خورشیدش—"خورشید"اینجا اسم است و نه صفت!—، آمد گفت این اسلحه، و پدر هم البته که بود. گفت درد میکشد، خلاصش کن، و خودت این کار را انجام بدهی شاید بهتر باشد؛ و کار را تمام کرد. و دیگر سوار هیچ اسبی نشد. و دیگر نه به اسب دل بست و نه به هیچ دشتی، نه به گذشته و نه به امروز(و نه از آینده سراغ کرد دیگر). و تمام این سالها انگار پایش شکسته بود و انگار در سرِ خودش گلوله خورده بود و انگار به خودش تیرِ خلاص زده شده بود. ناماش: حنا.
ولکنْ سمعتُ هنوداً
قدامى ینادوننی: لا تثِقْ
بالحصان, ولا بالحداثةِ
این روزها چندان خوب نبوده و با اینکه از دیروز شِدَّتِ ناخوشی بیشتر شده است، هوایِ این شهرِ دورِ جنوبی بهشدّت مطْبوعْ و لَذَّتبَخْش است. زیباشناسیاش چنان تحریک شُده است که دوست دارد در این هوایِ ابریِ ملایمْ با تکّههایی از آسمانِ آبیاش—آبیی دلنشیناش—، و این نَسیمِ خُنَکیْ که به اوائلِ بهارِ سالِ جلالی میماند، برود لبِ ساحلِ و خلیج را نگاه کند و خُنکای نسیمْ آرام زیر پوستاش بِخَزَد. هوای پاییزی اینجا گاهْ چه شگفتانگیز است! حتیٰ اگر تناش به نازِ طبیبان نیازمند و دلی[یا دلهایی!] محزون باشد.
_______
*عِنوانْ البته مصرعی از اُستاد منوچهری.
از کنارِ خیابان پیاده رد میشد، خانمی در ماشینی ستیشن، پُشتِ فرمانْ نشسته، تنها، خیابان هم خلوت و چراغهای برق کمجان؛ چونان گُربهای: به سمتِ دَرْ خیلی غمگین لَمیده و سَرَش را به شیشهی دَرْ تکیه داده، چَشْمانش پُر از اَشک و اِنگار بُغْضی آمادهی ترکیدن.—خیلی خوب میبود مثلِ شاید یک فیلمِ هالیوودی بِرَوَد پُشتِ شیشهی ماشین آرام بکوبد—جوری که نترسد(چطور؟!)—، و بَعْد بگوید کُمَکی از دستم ساخته است؟ یا مثلًا شاخهی گُلی شاید میداشت و آنرا میگذاشت پُشتِ شیشهی جلو یا برفپاککُن و میرفت، یا کتابی میداشت با خودشْ آن لحظه و این کتاب برایِ آن خانم خواندنی میبود و روی کاپوت ماشین یا پُشتِ شیشه میگذاشت، یا یک سیدیِی موسیقی میداشت و به او میداد یا پُشتِ شیشه میگذاشت؛ شاید لَختکی و اندککی غماش فراموش میشُد(امّا اصلًا فضا هالیوودی نبود!). حالا که خودش هم غمگینتر شُده است، انگار این نیست که لزومًا باید کسی را بشناسیم و ... و ... ، دِلْ که غمگین باشد، دُنبالِ بهانه میگردد.
صدایِ کشیده شدنِ تیغ روی مقوا و کاغذ را بلد نیستم بنویسم! بوی چسب، جایی که خیلی روشن نیست، هوایی که اندکی سرد و اندککی نَمور است؛ نشسته است و دارد کار میکند، من هم برایش چای بریزم یا یک چنین چیزهایی. الان هم این جمله یادم میآید، مینویسم اینجا تا بعد:
Un ami est celui qui connaît la chanson qui est dans ton coeur et qui peut te la chanter quand tu en as oublié les paroles…
هرچند که چنین تصوّری از خودم نداشته باشم.
به چایْ و چند تا رنگ، و، "او" چه آهنگی میآید؟
خوب است جایی از آنِ خود داشته باشیم: میتوانی خلوت کُنی، و از هیاهوی زمان و دُنیا و آدمهای غریبه[و گاه آشنا حتّی] لَختی کناره بگیریم. خوب است جایی از آنِ خودم دارم. حالا، اگر دوستی عزیز(عزیزترین دوست)، جایی از آنِ خود نداشته باشد، میتواند بیاید اینجا--که لابُد بخشی از آنْ از آنِ او نیز هست(و فکر میکنم آنها که عزیزند بخشی از چیزهایی که داریم مالِ آنها نیز هست)--، و اندککی از هر آنچه که پُشتِ درِ اینجاست، فارغ شود. بیاید و بنشینیم و یکدیگر را ببینیم، با هم بخندیم، و گاهی یکیمان بزند زیرِ گریه، و نپرسیم چرا گریه میکنی؟
صمیمیّت و محرمیّتْ این نیست که، همه چیز را بدانیم، و یا بگوییم؛ این نیز هست که، چیزهایی نگوییم و ندانیم، و از نگفتنِ یا ندانستنِ آنها، آنجا، نزدِ آن کَس، احساسِ امنیّت و آزادی، داشته باشیم(امنیّت و آزادی نیز، همیشه این نیست که چیزی بگوییم یا کاری بکنیم)، و از نشنیدنِ آنها حسّ نکنیم که صمیم نیستیم و یا غریبه بحساب آمدهایم. اگر اقتضاء صمیمیّت و محرمیّت هم نباشد، اقتضاءِ ادب و احترام، این هست که، اصرار نکنیم در گفتنْ و ... .
حالا اگر موقعیّت و وضعوحال بغرنج است و دوستی پریشانأحوال، شاید بهتر باشد بهجای اصرارِ بر گفتن و محرم دانستن، صرفًا باشیم. گاهی صِرفِ بودن هم خودش کاری است، همچنان که گاهی باید بروی و بگذاری تنها باشد.
اگر اقتضاء صمیمیّت و محرمیّت هم نباشد، شاید اینها نیز، یک وَجهِ [اقتضاء] حُرمت به دیگری باشد.
