هجرت، رجعت، کوچ

«هجرت»، «رجعت» و «کوچ» سه تعبیر غریبند برای من. هجرت و رجعت، هر دو تعابیری­اند در وهله­یِ نخست دینی، هجرت به معنای سفر از مکانِ مألوف و مأنوس است، جایی که بدنیا آمده­ای، رشد کرده­ای و خاطراتت در آنجا شکل گرفته است، هجرت، سفری است به اجبار، نه به اختیار، فشار و ظلم و ستم همیشه باعث هجرت بوده است. اما رجعت بازگشتن به نقطه و مکانی است که در آن بوده­ای، و متولد شده­ای و رشد کرده­ای... امّا «کوچ» تعبیری است برای من به غایت غریب، و آشنایی­زدا. کوچ سفری است اختیاری،.. نه از جایی که به تو ظلم شده است-هرچند شاید چنین نیز باشد- اما بیش و پیش از اجبارهایی اینچنین-همانند ظلم و ستم متحمل شده- کوچ رساننده معنای دیگری است: غربت !

وقتی تو با مکان و مردمان و خاطراتِ  مکان و مردمت بیگانه و غریب میشوی، وقتی دیگر هیچ دریچه­ای رو به سوی تو و آنها گشوده نیست، و همه دریچه‌ها و راهها از هر دو طرف بسته و صُلب و سخت شده است، وقتی نه برایت ماندن تحملپذیر است و نه جایی را میشناسی-و نه جایی را دیگر داری-، که آشنا باشد، کوچ میکنی! کوچ تلخی‌ای دارد دوصدچندان از هجرت.  تصوّر میکنم-به تجربه- که کوچ سه قِسم است: یکی کوچ آفاقی است، که از بیگانگی و غربت و غریبگی تو در نسبت با آنچه برایت روزگاری مألوف و مأنوس و آشنا بوده بر میآید. و دو دیگر کوچ اگزیستانسیال و انفُسی است. تو دیگر نمیخواهی آنچه باشی که هستی، و بل نمیتوانی آنچه هستی باشی و بمانی. چنین کوچی از کوچ اوّل نیز دشوارتر، سختتر، و تلختر است. و سوم: گاهی این کوچ انفُسی و آفاقی درهم تنیده میشوند، سرشتِ سوگناکِ مهاجرتِ یک مهاجر، همین تلاقی کوچیدنِ آفاقی و اَنفُسی است. کوچیدنی که ماحصلش نه رهایی بلکه فشردگی است، چنین کوچی، حجمِ خاطراتِ آدمی را تبدیل به نقطه ای متمرکز و بینهایت چگال میکند. سیر خطّی زمان در چنین کوچی شکسته میشود، فضا-زمان برایت دچار انحنایی تحمل ناپذیر میشوند، تو تا نهاییترین حدْ خمیده میشوی؛ چه آنکه این انحنایِ فضا-زمان در خاطراتِ تو دخل و تصرف می‌کنند، این دخل و تصرفْ مسببِ منحنی شدنِ خطِّ خاطرات میشود، انحنایِ خاطره، یعنی انحنایِ سیلانِ معمولِ ذهن و ضمیر در فراروندِ زندگی روزمره. چگالی بینهایتِ خاطرات، میشود بسانِ سیاه-چاله‌ای، که باعثِ قوس یافتنِ فضا-زمان شده است. همه چیز را در خود میتواند ببلعد. وقتی آدمی میکوچد، این انحنایِ خاطرات، این نقطه‌یِ بینهایت چگال و فشرده، این سیاه-چاله احساسات و عواطفْ، او را مُچاله، در خودفشرده و در خود فرورفته میکند. کوچْ آدمی را تا مرز متلاشی شدن و انهدام پیش میبرد-اگر فرو نریزد.  کوچ یعنی غریبه شدن با هستی‌یِ خود، بیگانه شدن با تحوّل و تطوّر روزمره، بریدن از سفر خطّی در طولِ زمان، گسستن از حالاتِ روحی و روانی صاف و متناسب است.  کوچیدن، چنان انحنایی در اتمسفر انفسی من بوجود می آورد که این انحنا سببِ شکسته شدن، و ریزش و فروریختنِ من در خود میشود.